ریا(فریب دیگران یا فریب خود)
ریاکاری از جمله رفتارها و عادات ناپسند و نکوهیده در میان جوامع بشری است.
ریا که در احادیث اسلامی به‌عنوان یکی از ناپسندترین گناهان معرفی شده است عبارت است از: ظاهرسازی و تظاهر به خوبی و عمل نیک، بدون آنکه غرض اصلى انجام دادن آن باشد.
«ریا» مشتق از کلمه «رؤیت» است
«ریا» مشتق از کلمه «رؤیت» است و آن را در فرهنگ فارسی معین، تظاهر و دورویی معنی کرده‌اند. انسان ریاکار بدون توجه به جلب رضایت خداوند و با هدف خودنمایی تظاهر به دین‌داری، پاکدامنی و نیکوکاری می‌کند.
خداوند سبحان در قرآن کریم 5 بار بر واژه «ریا» تأکید می‌کند:
«و مانند کسانی نباشید که از روی هوی‌پرستی، غرور و خودنمایی در برابر مردم، از سرزمین خود( به سوی میدان بدر) بیرون آمدند؛ و(مردم) را از راه خدا باز می‌داشتند؛(و سرانجام شکست خوردند) و خداوند به آنچه عمل می‌کنند احاطه(و آگاهی) دارد».(انفال/47)
«و آنها کسانی هستند که اموال خود را برای نشان دادن به مردم انفاق می‌کنند و ایمان به خدا و روز بازپسین ندارند؛(چرا که شیطان، رفیق و همنشین آنهاست؛) و کسی که شیطان قرین او باشد، بد همنشین و قرینی است».(نساء/38)
همچنین در آیاتی از سوره‌های ماعون و نساء و همچنین سوره بقره اعمال ریاکارانه مورد نکوهش قرار گرفته است و در روایات معصومین(ع) نیز به مسئله ریا توجه فراوانی شده است.
ریا نوعی استفاده ابزاری از دین و اعمال دینی برای رسیدن به مقاصد دنیوی
پیامبر اسلام(ص) ریا را نوعی استفاده ابزاری از دین و اعمال دینی برای رسیدن به مقاصد دنیوی می‌دانند و می‌فرمایند: وای بر آنان که به وسیله دین در پی دنیا طلبی‌اند، سخنان‌شان شیرین‌تر از عسل است و دل‌های‌شان دل‌های گرگ‌ها.
این‌گونه است که می‌توان به جایگاه انسان ریاکار در پیشگاه خداوند و معنای رسوایی پی برد.
ریا به اشکال مختلفی در انسان نمود پیدا می‌کند. گاهی اختلاف ظاهر و باطن است، گاهی تفاوت گفتار و کردار، گاهی تفاوت کردار آشکار و کردار پنهان و گاهی هم تفاوت سخن و نیت قلبی است.
ریا در اعتقادات دینی و عبادات مذهبی مانند نماز و روزه و ... از جمله بارزترین انواع ریا هستند که البته بدترین آنها به شمار می‌روند. این نوع از ریا به صورت‌های مختلفی در افراد بروز پیدا می‌کند:
ریا در اعتقاد، ریا در عبادات واجب، ریا در عبادت‌های مستحب، ریا در گفتار و کردار و شکل ظاهری که در تمام موارد عبادات و اعمال فرد ریاکار باطل است.
ریا در اعتقاد به این معناست که فرد ریاکار در دل اعتقادی به خداوند متعال ندارد(منافق است) اما برای کسب موقعیت و امتیاز برتر تظاهر به اعتقاد و پرستش کرده و یا در دل به خداوند قادر اعتقاد دارد اما برای رسیدن به منزلت بیشتر و برتری تظاهر به بی‌اعتقادی و رد پرستش خدا می‌کند.
در ریاکاری در عبادات واجب، فرد ریاکار با وجود معتقد بودن به مبدأ و معاد در خلوت خود نماز و روزه و زکات و.. را که از واجبات دین اسلام هستند ترک کرده اما در انظار مردم برای تظاهر و خودنمایی و نه برای رضایت خداوند اقدام به برپایی نماز و گرفتن روزه و پرداخت زکات می‌کند.
ریا در انجام مستحبات نیز به این معناست که فرد برای جلب نظر مردم به انجام مستحباتی از قبیل نوافل شبانه‌روزی، نماز شب و روزه‌های مستحبی می‌پردازد و نیت اصلی او از این کار، مقدس جلوه کردن در چشم مردم است نه تقرب به خدا و کسب رضایت او.
و ریا در گفتار و کردار و شکل ظاهری به این صورت است که فرد ریاکار با به زبان راندن اذکار و پندهای مذهبی و نیز با معاشرت با بزرگان دینی و اشخاص متدین و تأسی به الگوهای رفتاری و ظاهری مذهبی به دنبال کسب درجه و جایگاهی برتر در جامعه و در میان مردم است.
امام صادق (ع) فرمود: تمام ریا شرک است. کسی که برای مردم کار کند اجرش با مردم است و کسی که برای خدا کار می‌کند ثوابش به عهده خداست.
عدم شناخت خداوند سبحان و حب جاه و مقام از مهمترین دلایل ریاکاری
از مهمترین و برجسته‌ترین دلائل ریاکاری در این‌گونه افراد می‌توان به عدم شناخت خداوند سبحان و حب جاه و مقام و منفعت‌طلبی اشاره کرد.
افراد ریاکار کسانی هستند که هنوز به این باور نرسیده‌اند که در نظام هستی، مؤثری غیر از خدا وجود ندارد و همه چیز به خواست و اراده او صورت می‌گیرد و از احدی بدون رضای او کاری ساخته نیست و همچنان از روی غفلت و کوردلی به خلق خدا و اهداف و ابزار دنیای فانی امید بسته‌اند.
انسان ریاکار به همه چیز از جمله معیارهای دینی، معنوی، اخلاقی و ارزشی به‌عنوان ابزار کاسبی نگاه کرده و از هرچیزی به عنوان وسیله‌ای برای فریب دیگران در جهت حفظ منافع خودش استفاده می‌کند.
وی در ادامه اضافه کرد: ریاکاری باعث می‌شود که اعتماد اجتماعی کاهش پیدا کند و مردم دیگر حتی رفتارهای واقعی مشابه را قبول نداشته باشند و باور نکنند. وقتی کسی از روی ریا دین‌داری کرده اما در عمل طور دیگری رفتار می‌کند باعث بدبینی اشخاص به دین‌داری، معنویت و این‌گونه اعمال می‌شود.
اولین آسیب ریاکاری کاهش اعتماد اجتماعی، دومین را کمرنگ کردن باورهای مردم و آسیب سوم تضعیف ارکان ارزش‌های اخلاقی است .
انسان ریاکار ممکن است با دروغ‌گویی، عوام‌فریبی، ریا و تزویر به اهداف کوتاه‌مدت خود دست یابد اما در درازمدت مردم با ماهیت او آشنا می‌شوند و دیگر نه تنها او بلکه کسانی که به او شباهت دارند را نمی‌پذیرند و طرد می‌کنند.
نوع دیگری از ریا، تظاهر به خوب جلوه کردن و نیکوکاری در برخورد با مردم و در اجتماع است که با فریب‌کاری و تظاهر و منت گذاشتن نمود پیدا می‌کند.
در این انواع ریا، رفتار فرد ریاکار و حتی نوع افکار و ذهنیت او در برخورد با دیگران، بسیار متأثر از نقش‌ها، وظایف و جایگاهی است که در اجتماع دارد.
رشد مدرنیته، شتاب آهنگ زندگی، دین‌گریزی بخشی از جامعه، کاهش نفوذ اخلاق دینی، کمرنگ شدن معنویات در جامعه، نارضایتی افراد از جایگاه و زندگی خود و نیز ضعف تربیت دینی از اصلی‌ترین دلائل افزایش ریاکاری در سال‌های اخیر هستند.
نهادینه شدن سطحی‌نگری علت اصلی شدت گرفتن ریاکاری در جامعه
علت اصلی شدت گرفتن ریاکاری در جامعه امروز این است که سطحی‌نگری در جامعه در حال نهادینه شدن است و به عنوان یک اصل رفتاری پذیرفته شده است.
سطحی‌نگری از کمبود و محدود بودن اطلاعات و تربیت خانوادگی ناشی می‌شود و خانواده‌ها به تناسب حساسیت و توجه خود به معنویت و اخلاقیات می‌توانند با این آسیب رفتاری به مقابله بپردازند.
بالا بردن سطح آگاهی جامعه، آموزش مهارت‌های زندگی، ارائه معیارهای ارزشیابی در جامعه و توجه بیش از پیش به معنویات می‌تواند به عنوان اصلی‌ترین راهکارهای کاهش ریاکاری در جامعه برشمرده شود.
ریاکاری یک فرد زنجیره‌ای از ریاکاری‌ها و دورویی را در خانواده‌ها، سازمان‌ها، محیط‌های اجتماعی و در نهایت کل جامعه به‌وجود می‌آورد که آسیب‌های بسیار زیادی از جمله بی‌اعتمادی به دین و افراد معتقد و بی‌اعتمادی و عدم امنیت اجتماعی را به جامعه و افراد وارد می‌آورد.
عدم ترویج صحیح ارزش‌های دینی، از بین رفتن ارزش‌ها، از بین رفتن سنت‌های نیک، عدم توجه والدین به تربیت دینی فرزندان و خصوصا تأسی بزرگان و الگوهای اجتماعی مانند قهرمانان ورزشی، هنرپیشه‌ها، اساتید دانشگاه، معلمان و.. به ریا را می‌توان از دیگر دلائل کاهش اعتماد و ترویج ریاکاری در جامعه کنونی دانست.
تقرب به خدا و ترس از او به همراه آموزش بهترین شیوه مقابله با ترویج ریا در جامعه
با اطمینان می‌توان گفت که تقرب به خدا و ترس از او به همراه آموزش و فرهنگ‌سازی بهترین و کارآمدترین شیوه مقابله با ترویج ریا در جامعه است و اگر این خداشناسی و آموزش و فرهنگ‌سازی از سنین کودکی به افراد انتقال داده شود در درازمدت اخلاص در عمل و بی‌ریایی، در روح و ذهن افراد و در جامعه نهادینه خواهد شد.
مبارزه با اثربخشی ریا، برگزاری سخنرانی‌ها، تهیه فیلم‌ها و تیزرها و انواع روش‌های تبلیغاتی مدرن و سنتی بر مبنای نیاز جامعه در درازمدت و میان‌مدت می‌تواند یاری شایان توجهی به فرهنگ‌سازی معنویت و اخلاص و عدم ترویج ریا در جامعه برساند و در این میان نمی‌توان نقش روحانیون و اساتید دانشگاه‌ها و مسئولان و والدین را نادیده گرفت.
منبع:
(با دخل و تصرف)
کانون خبرنگاران نبأ وابسته به خبرگزاری ایکنا
برچسب ها : رذایل اخلاقی تکبر , رذایل اخلاقی ,
