عوامل مؤثر در جذب جوانان به نماز
دوران ما به سمت سویی روان است که دین باوری و احیای انگیزههای دینی در سکوی نخست آن قرار گرفته است. پرداختن به ریشههای تفاوت در بینش، گرایش و رفتارهای دینی جوانان، برای آنان که هوشیارانه دست به فعالیتهای فرهنگی سازنده و تربیت علمی هدفمند میزنند، یک ضرورت است تا با عنایت به آن در برنامهریزیهای خود بتوانند در این عرصه توفیق یابند.
تقاضای مذهب یکی از خواهشهای فطری بشر است که با فرا رسیدن بلوغ، مانند سایر تمایلات طبیعی در نهاد جوان بیدار میشود و او را به مجاهده و کوشش فرا میخواند. جوان به طور طبیعی رغبت وافری به مسائل مذهبی نشان میدهد و حساسیت زیاد، او را دچار بحران انتخاب صحیح میکند.
روانشناسان معتقدند بین بلوغ و جهش ناگهانی احساسات مذهبی، ارتباط مستقیم وجود دارد. طبق نظر استانلی هال حداکثر این احساسات مذهبی در 16 سالگی پیدا می‌شوند که این استعاله را میتوان یک صورت خلاصه و فشرده شخصیت جوان دانست.
نماز در میان عبادات، جایگاه خاصّی دارد. نمازی که فرادی خوانده میشود، هر اندازه سرشار از اخلاص و معنویت باشد، تنها ارتباط یک فرد را با خدا برقرار میسازد. اما نماز جماعت از یک وسیله ارتباط میان عبد و معبود فراتر میرود و جنبه ی اجتماعی و سیاسی به خود میگیرد. افزون بر این نماز گروهی و دسته جمعی، حال و هوای دیگری دارد زیرا به لحاظ روح جمعی حاکم بر فضای نماز، امواج معنویت بیشتری را میتوان در آن مشاهده کرد. از دیگر حکمتهای نماز جماعت میتوان به تألیف قلوب مسلمانان، شکسته شدن دیوار تفاخر و تکبر، نمایش شکوه و عظمت اسلام، تبلیغ اصل امامت و تمرین پیروی از رهبری در شکل اقتدا به امام جماعت و بر هم زدن معادلات سیاسی دشمنان اسلام اشاره کرد.
عوامل دفع جوانان از نماز خصوصاً نماز جماعت را میتوان به طور خلاصه این چنین بیان کرد. تنبلی و سستی، عدم استقلال فکری در مسائل اعتقادی و پیروی از محیط، دوستان فاسد، نا آگاهی از فلسفه نماز و اهمیت و جایگاه آن، محیط خانوادگی ناسالم، تربیت غیر اسلامی، برخورد نامناسب در دوران کودکی از سوی متولیان امور فرهنگی، سلب توفیق ناشی از ارتکاب گناهان، یاس و ناامیدی از رحمت خداوند، دنیازدگی، تضاد در گفتار و کردار بعضی از مبلغان دینی و مسلمان نماها، برنامههای موازی با نماز جماعت، اعتقاد به سخن «دلت پاک باشد، کافی است»، عدم اطّلاع از مسائل شرعی مانند چگونگی اقامه نماز و مقدمات آن، تغییر ارزشها و الگوها در جامعه، شبهات بی پاسخ در ذهن جوان، نقشه های استعمار جوانی، فقر، فساد و تبعیض در جامعه.
اگر بخواهیم به عوامل و راهکارهای جذب جوانان به نماز جماعت اشاره کنیم، میتوانیم به این عوامل اشاره کنیم؛ آگاهی از فلسفه نماز، تذکر آثار مفید اقامه نماز، تذکر آثار شوم ترک نماز، اقامهی نماز در کودکی و نوجوانی، تشویقهای کلامی و غیر کلامی خصوصاً در موقعیتهای احساسی، برگزاری جشن تکلیف در خانه و مدرسه، شرکت در جلسه قرآنی، سعی والدین در کسب روزی حلال، مساجد کارآمد و فعال در زمینهی جذب جوانان به نماز، برگزاری نماز جماعت در مدارس، برخورد مناسب خانواده، برگزاری جلسات سخنرانی و پرسش و پاسخ، همایشها و مسابقات با محوریت نماز، ارتباط نزدیک و صمیمی نهادهای فرهنگی و مبلغان دینی با جوانان، استفاده از فرهیختگان و شخصیتهای برتر علمی، مذهبی و ورزشی جهت ترویج فرهنگ نماز، تولید و پخش کارهای هنری با موضوع نماز از رسانههای جمعی، برگزاری تئاتر و برنامههای قصهگویی در مکان‌های عمومی مانند پارک با محوریت نماز، تألیف کتاب‌های جذاب داستانی، تذکر مربیان ورزشی در باشگاهها، محوریت نماز در برنامه ریزیها مانند برنامه مسابقات ورزشی، تشریح زندگانی دانشمندان مسلمان و تکریم شخصیت جوانان در ارتباط با این قشر.
بعضی از آفات تبلیغ نماز جماعت و جذب جوانان به این مهم، عبارتند از: تبلیغ با نیت غیر الهی، استفاده نامناسب از تهدید و تشویق، تبلیغ خشک و عدم توجه به ظرافتهای روحی جوانان، تحمیل انجام مستحبات نماز به کسانی که تازه با نماز آشنا شدهاند، برگزاری کنفرانسها و اجلاسهای تشریفاتی در خصوص نماز و تعصب و تحکّم در تعلیم مسائل دینی دعوت جوانان به نماز در صورت انسجام و هماهنگی نهادهای فرهنگی و عقیدتی میسر است
تربیت سالم و صحیح کودکان و نوجوانان هدف نهایی والدین، اولیای مدرسه و مربیان و دست اندرکاران مسایل تربیتی است.
این هدف موقعی تامین میشود که عناصر و واحدهای فرهنگی و عقیدتی لازم برای رسیدن به آن هدف بتوانند کارکردهای خود را به نحو صحیح انجام دهند، در جامعه اسلامی انجام فرایض دینی از جمله نماز در فرآیند اجتماعی شدن مذهبی کودکان و نوجوانان نقش عمده‌ای را می‌تواند ایفا نماید جامعه اسلامی بر اسا س عقیده و ایدئولوژی استواراست که از روح مذهب سرچشمه گرفته است عادت دادن فرزندان به برپایی نماز و واقف ساختن آنها به اهمیت این فریضه نه تنها در تکوین شخصیت آنها بلکه در رابطه با اعضای خانواده . رابطه با دوستان در جامعه اهمیت بسزایی دارد.
اهمیت و ضرورت فریضه نماز
اهمیت نماز به قدری مهم است که قرآن بعد از ایمان آن را متذکر شده است " یقیمون الصلوه " از این جا به اهمیت نماز پی می بریم زیرا یکی از پایه های دین شمرده شده است ودر راس همه عبادتها نماز است، اسلام بدون نمازهرگز معنایی ندارد، نماز خود سازی است، قرآن عجیب سخن می‌گوید: " ای اهل ایمان! از نماز استمداد کنید، اگر شما میخواهید در اجتماع یک مسلمان واقعی باشید و میخواهید یک مجاهد نیرومند باشید . باید نماز خوان خالص و مخلص باشید اهمیت نماز در جریان اجتماعی شدن نیز بسیار مهم است عمده ترین فریضه مذهبی که در فرآیند اجتماعی شدن . افکار نگرش و رفتارهای مذهبی کودکان و نوجوانان را تحت تاثیرقرار میدهد نماز است اگر ما بتوانیم نمارا به عنوان یک هنجار مذهبی در رفتار و کردار فرزندان خود درونی سازیم قدم اساسی برای تربیت دینی آنها برداشته ایم نماز در ایجاد و حفظ شخصیت سالم مذهبی افراد جامعه نقش دارد و دارای اثرات مثبت اجتماعی است نکته مهم: توجه دادن جوان به نماز . ایجاد رابطه ی انس او با خدا احساسات مذهبی اورا اقناع میکند تمایلات طبیعی و هواهای نفسانی او را مهار کرده و رفتار او را تحت کنترل در میاورد.
فواید نماز:
قرآن فواید فراوانی برای نماز ذکرمی‌کند:ان الصلوه تنهی عن الفحشاء و المنکر(سوره عنکبوت آیه 45) نماز جلوی زشتی را میگیرد زیرا طهارت است شرایط وعادات و آدابی دارد طهارت مکان و طهارت لباس میطلبد بعضی شرطند بعضی وجوب است بعضی مستحبی و بعضی ادب و دستور و سنت را دارد این مجموعه نماز را میسازد البته چون جهان طبیعت جهان تاءثیر و تاءثر متقابل است و کسی که اهل فحشاء و منکر است توفیق خواندن نماز را ندارد این ها یک تضاد متقابل دارند ممکن نیست که نماز جلوی فحشا را بگیرد ولی فحشا اثر منفی در مورد نماز نگذارد همان طور که نماز گذار از فحشا منزه است انسان فاحش یا بد عمل هم توفیق انجام دادن نماز را ندارد اگر نمازی جلوی معصیت را میگیرد. معصیت هم توفیق نماز گزاردن را سلب میکند یا نمی‌گذارد انسان نماز بخواند یا اگر هم نماز بخواند فقط برای ادای تکلیف است کسی که از نماز لذت نبرد اهل نماز نیست ( تفسیر سوره ابراهیم صفحه 126) آیت الله جوادی آملی
عوامل موثر در گرایش نوجوانان و جوانان به نماز:
1-خانواده:
آموزش نماز و پرورش روحیه مذهبی مناسب برای اقامه آن . ابتدا از خانواده شروع میشود و خانواده نقش مهمی در انتقال فرهنگ نماز از خود بروز میدهد . آنچه در مورد فرزند در گرایش به نماز مهم است . وجود انگیزه است و آنچه در تربیت و آموزش نماز اهمیت دارد روح معنوی نماز به اعماق دل اوست .نه تحمیل شکل و قلب او. زمانی آموزش نماز به توفیق می انجامد و قرین موفقیت میشود که با احسا س خوشا یند همراه باشد ربدیهی است زمانی که نوجوان در معرض یادگیری و آموزش احکام و عبادات قرار دارد. لازم است از قبل برای این موضوع زمینه سازی شود تا همراه آموزش . احساس خوشایند در او ایجاد گردد و به این ترتیب .نتیجه ی مطلوب به بار آورد در این صورت تقویت چنین گرایش فطری نیز بسیار آسا ن وطبیعی خواهد بود زمانی نوجوان الگوهای رفتاری مطلوب خویش را در موقعیتها و شرایط مختلف زندگی در رفت و آمدها میهمانیها و برخوردهای بستگان و دوستان و از جمله حضور آنان در صفوف نماز جماعت مشاهده میکند احساس شادمانی شوق و شعف سراسر وجودش را فرا میگیرد و عمیقا"نسبت به رفتار آنها کنجکاو میشود و از آنان الگو میگیرد.
2-مدرسه:
در مدرسه نیز هنگامی که نوجوانان وجوانان در موقعیتهای مختلف اوقات تحصیل و هنگام شنیدن اذان مشاهده میکنند که معلمان و مربیان بی هیچ تکلفی مشتاقانه به سوی نماز می شتابند در احساس همانندسازی به شوق و رغبت در می‌ایند و به اقامه نماز گرایش فزونتری پیدا میکنند هر قدر شخصیت الگوهای تربیتی و پرورشی برای دانش آموزان محبوب و دوست داشتنی باشد تاثیر پذیری آنها افزایش می یابد روشن است که هرگز نباید به اجبار و تحمیل و فشار دانش آموزان را به انجام فریضه نماز وادارکنیم در عوض شایسته است بیش از هر چیز جاذبه های رفتار خود را در بیان ارزشها با فراهم کردن مقدمات نماز افزایش دهیم اگر چنین فضایی در مدارس حاکم باشد روحیه معنوی دانش آموزان افزایش می‌یابد و در نماز خانه مدرسه ارتباط شوق آمیز همسالان گسترش پیدا میکند.
3-رسانه ها:
رسانه‌ها فن آوری عظیمی هستند که دنیای ما را به تسخیر خود در آورده اند و پس از خانه و مدرسه از دیگر عوامل تاءثیر گذار برروح کودک و نوجوان هستند رسانه ها از نخستین دوران زندگی تا پایان حیات انسان به عنوان عامل آموزنده و تاءثیر گذار نده بسیار قوی نقش دارند بنابر این در تهیه . تولید و پخش برنامه از طریق رسانه ها برای کودکان و نوجوانان باید بسیار دقت کرد و برای این مسئله مهم یعنی آموزش و پرورش احساسا ت و گرایشهای دینی بویژه نماز بیشترین اهمیت را قائل شد رسانه جمعی یکی از عوامل موءثر و مهم زندگی است و باید با خواست و ارزشهای معنوی خانه و خانواده و جامعه همسو وهماهنگ باشد تا بتواند گرایش به نماز اول وقت را در نوجوانان و جوانان زنده نگه دارد.
4-نتیجه گیری :
برای رسیدن به روح و پیام معنوی نماز و درک فضلیت وقت نماز تاکید بر ضرورت ایجاد نظمی متشکل از خانه مدرسه و رسانه به صورت مجموعه‌ای هماهنگ و حرکت کننده در یک جهت واحد امری است منطقی و اجتناب پذیر مینمایدباید این مجموعه به هم پیوسته برای انتقال فرهنگ نماز هماهنگ و از همه بالاتر همدل باشند اگر شیوه های تربیتی مربوط به نماز و برنامههای زمینه ساز و جانبی اوقات فراغت در خانه مدرسه و رادیو و تلویزیون متناقض باشندکودکان و نوجوانان به شکل صحیح به نماز گرایش پیدا نخواهند کرد و روح حقیقی نماز در وجود آنان تحقق نخواهد یافت.
منبع : نهج البلاغه-تفسیر المیزان
برچسب ها : جوانان و نماز ,
